فهرست مطالب
- مقدمه
- تعریف ازدواج دائم و موقت در قانون مدنی
- شرایط صحت عقد ازدواج
- تفاوت‌های اصلی ازدواج دائم و موقت
- ثبت ازدواج موقت در قانون جدید
- مهریه در ازدواج موقت و دائم
- نفقه در ازدواج موقت و دائم
- ارث بین زن و شوهر
- عده پس از پایان ازدواج
- حقوق فرزندان حاصل از ازدواج موقت
- طلاق و انحلال ازدواج موقت
- ازدواج موقت با زنان غیرایرانی
- دیدگاه اجتماعی و حقوقی قانون جدید
- جمع‌بندی
- منابع قانونی
ازدواج موقت و دائم در قانون ایران | تفاوت‌ها، حقوق زن و مرد، و شرایط ثبت
🔹 مقدمه
ازدواج، یکی از ارکان اساسی نظام حقوقی و اجتماعی در اسلام و ایران است. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، بر مبنای فقه امامیه، دو نوع ازدواج را به رسمیت می‌شناسد: ازدواج دائم (نکاح دائم) و ازدواج موقت (نکاح منقطع یا صیغه).
هر دو نوع ازدواج، از لحاظ مشروعیت و آثار قانونی، معتبرند اما در مدت، مهریه، نفقه، ارث، و ثبت قانونی تفاوت‌های اساسی دارند.
در این مقاله، به بررسی کامل این تفاوت‌ها، شرایط صحت عقد، حقوق زن و مرد، و مقررات جدید ثبت ازدواج موقت می‌پردازیم.
🔹 تعریف ازدواج دائم و موقت در قانون مدنی
🔸 ازدواج دائم
در ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی آمده است:
در ازدواج دائم، رابطه‌ی زوجیت بدون محدودیت زمانی برقرار است و حقوق و تکالیف زن و مرد نسبت به یکدیگر به‌صورت مستمر ادامه دارد.
🔸 ازدواج موقت (صیغه یا نکاح منقطع)
در ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی نیز تصریح شده:
در ازدواج موقت، مدت و مهریه باید مشخص شود. پس از پایان مدت تعیین‌شده، عقد به‌صورت خودکار منحل می‌شود و نیاز به طلاق رسمی ندارد.
🔹 شرایط صحت عقد ازدواج
طبق مواد ۱۰۶۲ تا ۱۰۶۴ قانون مدنی، برای صحت هر نوع ازدواج شرایط زیر لازم است:
- ۱ ایجاب و قبول صحیح (به زبان عربی یا فارسی با قصد واقعی)
- ۲ اهلیت قانونی طرفین (بلوغ، عقل، اختیار و عدم ممنوعیت شرعی)
- ۳ عدم وجود موانع نکاح مانند:
- داشتن همسر دائم (برای مرد)
- عده زن (در صورت طلاق یا فوت شوهر قبلی)
- قرابت نسبی یا سببی
- احرام در حج یا عمره
در ازدواج موقت، علاوه بر این موارد، تعیین مدت و مهریه نیز از شرایط اصلی است.
طبق ماده ۱۰۹۵ قانون مدنی:
🔹 تفاوت‌های اصلی ازدواج دائم و موقت
| موضوع | ازدواج دائم | ازدواج موقت |
|---|---|---|
| مدت ازدواج | نامحدود | محدود (مثلاً ۱ ساعت تا چند سال) |
| مهریه (مهر) | شرط لازم نیست ولی معمولاً تعیین می‌شود | شرط اصلی صحت عقد |
| نفقه زن | واجب است مگر زن ناشزه باشد | فقط در صورت شرط یا توافق واجب است |
| ارث | زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند | فقط در صورت شرط ضمن عقد ارث برقرار می‌شود |
| عده بعد از جدایی | سه طُهر برای زن | دو طُهر برای زن |
| طلاق | با صیغه طلاق انجام می‌شود | با پایان مدت یا بخشش باقی‌مانده توسط مرد منحل می‌شود |
| ثبت در دفترخانه | الزامی است | در قانون جدید، در موارد خاص (مانند بارداری یا توافق طرفین) الزامی است |
🔹 ثبت ازدواج موقت در قانون جدید
در قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، ماده ۲۱ آمده است:
✅ یعنی:
- اگر زن باردار شود، ثبت ازدواج موقت الزامی است.
- اگر دو طرف توافق کنند یا شرط ثبت در عقد ذکر شود، باید در دفتر رسمی ازدواج ثبت گردد.
- در غیر این موارد، ثبت ازدواج موقت اختیاری است ولی توصیه می‌شود برای حمایت از حقوق زن و فرزند، حتماً ثبت قانونی انجام شود.
ماده ۴۹ همان قانون نیز برای مردی که از ثبت ازدواج خودداری کند، مجازات کیفری (حبس یا جزای نقدی) در نظر گرفته است.
🔹 مهریه در ازدواج موقت و دائم
مهریه، یکی از ارکان اصلی عقد نکاح در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران است.
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی:
در ازدواج موقت
تعیین مهر شرط صحت عقد است. اگر مهریه ذکر نشود، عقد باطل خواهد بود.
در ازدواج دائم
اگر مهر تعیین نشود، عقد صحیح است و زن مستحق مهرالمثل می‌شود.
🔹 نفقه در ازدواج موقت و دائم
طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی:
اما در ازدواج موقت، بر اساس ماده ۱۱۱۳ قانون مدنی:
بنابراین، در ازدواج موقت، زن تنها در صورت شرط ضمن عقد یا توافق مستحق دریافت نفقه است.
🔹 ارث بین زن و شوهر
طبق ماده ۹۴۰ قانون مدنی:
در ازدواج موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر آنکه در ضمن عقد شرط شود.
🔹 عده پس از پایان ازدواج موقت یا دائم
عده، مدتی است که زن پس از جدایی یا فوت شوهر نمی‌تواند ازدواج کند.
در ازدواج دائم
طبق ماده ۱۱۵۱ قانون مدنی، عده طلاق سه طُهر (حدود سه ماه) است.
در ازدواج موقت
طبق ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی:
🔹 حقوق فرزندان حاصل از ازدواج موقت
طبق ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی:
اما در ازدواج موقت، چون عقد شرعی است، فرزند مشروع و قانونی محسوب می‌شود. فرزند حاصل از ازدواج موقت، تمام حقوق فرزند حاصل از ازدواج دائم را دارد؛ از جمله حق ارث از پدر و مادر، شناسنامه و نفقه.
در صورت ثبت رسمی ازدواج موقت، پدر موظف به پرداخت نفقه و حضانت فرزند طبق مقررات مواد ۱۱۶۸ تا ۱۱۷۹ قانون مدنی خواهد بود.
🔹 طلاق و انحلال ازدواج موقت
ازدواج دائم
تنها با طلاق (به درخواست مرد یا با حکم دادگاه) منحل می‌شود.
ازدواج موقت
با یکی از موارد زیر پایان می‌یابد:
- انقضای مدت تعیین‌شده
- بخشش مدت باقی‌مانده توسط مرد (بذل مدت)
- فسخ عقد در صورت بروز عیب یا تخلف از شرط
در ازدواج موقت، نیازی به صیغه طلاق نیست و پایان عقد به‌صورت خودکار پس از انقضای مدت اتفاق می‌افتد.
🔹 ازدواج موقت با زنان غیرایرانی
بر اساس قانون ازدواج با اتباع خارجی، مرد ایرانی برای ازدواج با زن تبعه خارجی (دائم یا موقت) باید از وزارت کشور یا نیروی انتظامی مجوز رسمی دریافت کند.
در غیر این صورت، ازدواج از نظر اداری معتبر نیست و ثبت نخواهد شد، هرچند از نظر فقهی صحیح باشد.
🔹 دیدگاه اجتماعی و حقوقی قانون جدید
قانون جدید خانواده با هدف حفظ حقوق زنان در ازدواج موقت، تمرکز ویژه‌ای بر ثبت قانونی، شفاف‌سازی تعهدات مالی، و حفظ کرامت زن دارد.
دادگاه‌ها در سال‌های اخیر تأکید دارند که ازدواج موقت باید با هدف مشروع و اطلاع خانواده‌ها صورت گیرد، نه به‌عنوان ابزار سوء‌استفاده.
🔹 جمع‌بندی
ازدواج موقت و دائم هر دو از نهادهای مشروع و قانونی در ایران هستند. تفاوت اصلی آن‌ها در مدت، مهریه، نفقه، ارث و شرایط ثبت است.
با وجود مشروعیت ازدواج موقت، قانون و فقه هر دو تأکید دارند که این نوع ازدواج نباید به ابزاری برای بی‌ثباتی روابط خانوادگی یا تضییع حقوق زنان تبدیل شود.
در نهایت، شناخت دقیق مواد قانونی و ثبت رسمی ازدواج، بهترین راه برای جلوگیری از مشکلات حقوقی، خانوادگی و اجتماعی است.
🔸 منابع قانونی
- قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران: مواد ۱۰۶۲ تا ۱۱۷۹
- قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱
- آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور
- نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه