📑 فهرست مطالب
- 1️⃣ تعریف افترا و نشر اکاذیب در قانون
- 2️⃣ تفاوت‌های کلیدی بین افترا و نشر اکاذیب
- 3️⃣ شرایط قانونی تحقق افترا
- 4️⃣ شرایط قانونی نشر اکاذیب
- 5️⃣ مجازات افترا و نشر اکاذیب
- 6️⃣ نحوه طرح شکایت و مدارک لازم
- 7️⃣ تبصره‌ها و نکات مهم حقوقی
- ✅ جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی
📘 مقدمه
در دنیای حقیقی و مجازی، گاهی افراد بدون دلیل یا با نیت تخریب، اقدام به نسبت دادن امور خلاف واقع به دیگران می‌کنند. این کار در حقوق ایران ممکن است تحت عنوان افترا یا نشر اکاذیب شناخته شود. هرچند هر دو جرم مربوط به خدشه‌دار کردن حیثیت افراد هستند، اما در قانون ایران تفاوت‌هایی اساسی دارند.
شناخت این تفاوت‌ها و آگاهی از نحوه شکایت و پیگیری قانونی، به حفظ آبرو، احقاق حق و مقابله مؤثر با اتهامات ناروا کمک زیادی خواهد کرد.
1️⃣ تعریف افترا و نشر اکاذیب در قانون
📌 افترا چیست؟
بر اساس ماده 697 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات):
«هر کس به‌وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه یا انتشار در فضای مجازی، به کسی امری را صریحاً نسبت دهد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب شود و نتواند صحت آن را اثبات کند، مفتری محسوب می‌شود.»
📎 مثال: شخصی بدون دلیل، دیگری را متهم به سرقت یا فساد اخلاقی کند.
📌 نشر اکاذیب چیست؟
طبق ماده 698 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات):
«هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی، اکاذیبی را به‌صورت شفاهی یا کتبی یا در فضای مجازی منتشر نماید، یا به مقامات رسمی ارسال کند، مجرم است.»
📎 مثال: پخش شایعه بی‌اساس درباره اختلاس یا خیانت یک کارمند دولتی.
2️⃣ تفاوت‌های کلیدی بین افترا و نشر اکاذیب
| ویژگی | افترا | نشر اکاذیب |
|---|---|---|
| نسبت دادن جرم خاص | دارد | ندارد (ممکن است موضوع غیرمجرمانه باشد) |
| نیاز به ذکر شخص مشخص | الزامی است | می‌تواند کلی یا علیه مقام رسمی باشد |
| نیاز به قصد اضرار یا تشویش | الزامی نیست | الزامی است |
| مستند بودن به جرم کیفری | باید باشد | لازم نیست الزاماً جرم باشد |
| مجازات | شدیدتر است | کمی سبک‌تر است |
3️⃣ شرایط قانونی تحقق افترا
- نسبت دادن صریح یک جرم مشخص به فرد یا افراد.
- عدم اثبات آن اتهام توسط افترازننده.
- انتشار یا اظهار آن به غیر (شخص سومی آن را بشنود یا بخواند).
📝 تبصره 1: اگر افترا در حضور خود فرد و بدون حضور شخص سوم باشد، جرم محسوب نمی‌شود.
4️⃣ شرایط قانونی نشر اکاذیب
- مطالب کذب و خلاف واقع منتشر شود.
- هدف، تشویش اذهان عمومی یا ضرر به فرد یا سازمانی خاص باشد.
- اکاذیب در رسانه، شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها، یا مکاتبه با مسئولان باشد.
📝 تبصره 2: حتی اگر نام فردی ذکر نشود ولی هویت او قابل تشخیص باشد، نشر اکاذیب تحقق می‌یابد.
5️⃣ مجازات افترا و نشر اکاذیب
✳️ مجازات افترا (ماده 697):
تا ۷۴ ضربه شلاق یا حبس از یک ماه تا یک سال.
✳️ مجازات نشر اکاذیب (ماده 698):
حبس از دو ماه تا دو سال یا جزای نقدی یا هر دو.
📝 تبصره 3: در صورتی که نشر اکاذیب در قالب رسانه‌ای انجام شود (مثل صفحات اینستاگرام)، دادگاه ممکن است دستور فیلتر، حذف محتوا یا عذرخواهی عمومی صادر کند.
6️⃣ نحوه طرح شکایت و مدارک لازم
برای شکایت از افترا یا نشر اکاذیب، باید به دادسرای جرایم رایانه‌ای یا دادسرای عمومی مراجعه کرده و شکایت تنظیم شود.
- مدارک هویتی شاکی
- اسکرین‌شات یا پرینت محتوا (در صورت مجازی بودن)
- گواهی از پلیس فتا (در موارد فضای مجازی)
- شهادت شهود (در افترا شفاهی)
- شواهدی از ضرر یا تشویش واردشده
7️⃣ تبصره‌ها و نکات مهم حقوقی
- تبصره 4: اگر فرد مفتری، بتواند صحت ادعای خود را ثابت کند، از مجازات معاف است.
- تبصره 5: توهین، افترا و نشر اکاذیب سه جرم جداگانه هستند و ممکن است یک عمل همزمان هر سه را شامل شود.
- تبصره 6: در فضای مجازی، اسکرین‌شات معتبر به همراه تأیید پلیس فتا، دلیل کافی برای شروع تحقیقات است.
✅ جمع‌بندی و توصیه‌های کاربردی
در برخورد با افرادی که به دروغ، تهمت یا شایعه‌پراکنی می‌پردازند، بهتر است واکنش احساسی ندهید و در عوض از مسیر قانونی و رسمی اقدام کنید. افترا و نشر اکاذیب از جرایم قابل پیگیری هستند و با جمع‌آوری ادله، می‌توان از آبرو و حیثیت خود دفاع کرد.
اگر قربانی این جرایم شده‌اید، حتماً با یک وکیل کیفری آشنا با جرایم رسانه‌ای مشورت کنید تا شکایت دقیق و مستدل تنظیم شود.